Pistill sveitarstjóra um ársreikning 2024

Ársreikningur Húnabyggðar 2024

Það er mjög ánægjulegt að ársreikningur Húnabyggðar 2024 sýnir svo ekki verður um villst að Húnabyggð er búið að ná vopnum sínum hvað fjárhagslega sjálfbærni varðar. Árið 2024 er sennilega besta ár fjárhagslega sem sveitarfélögin sem nú mynda Húnabyggð hafa náð. Fyrir því er margar ástæður sem allar koma saman og búa til þennan frábæra árangur, en segja má að sá slagkraftur sem margir hafa auglýst eftir í kjölfar sameininganna sé nú að koma í ljós.

Fjármálateymi Húnabyggðar hefur sett saman tölfræði um fjárhagslegan árangur Húnabyggðar og þeirra sveitarfélaga sem nú mynda Húnabyggð. Þessi tölfræði nær tíu ár aftur í tímann og veitir mjög mikilvægar upplýsingar um það hvaðan við erum að koma og hvert við getum mögulega stefnt þegar kemur að fjáhagslegri sjálfbærni.

Ef horft er fyrst á rekstrarafgang Húnabyggðar var hann árið 2024 rúmar 210 milljónir og hefur sögulega aldrei verið hærri. Hér að neðan má sjá myndræna framsetningu á tekjuafgangi þeirra sveitarfélaga sem nú mynda Húnabyggð og þar má glöggt sjá að árið 2024 sker sig úr sem lang besta árið. Þetta er mikið ánægjuefni ekki síst vegna þess að undanfarin ár hafa verið gríðarlega þung og taprekstur umtalsverður.

Taprekstur, eðli málsins samkvæmt, þrengir stöðu sveitarfélagsins til athafna og viðvarandi taprekstur þýðir að sveitarfélagið sekkur dýpra og dýpra og getur í raun ekki rekið sig nema með lántöku sem er mjög slæm staða og alls ekki sjálfbært ástand. Lántaka er yfirleitt hugsuð til að fjármagna stærri framkvæmdir, en ekki til að fjármagna rekstur og minni framkvæmdir. Þannig að myndin hér að ofan sýnir að við erum búin að fá aðgang að súrefni sem er nauðsynlegt til þess að við getum andað ofan í magann og tekið yfirvegaðar ákvarðanir. Ólíkt almennum fyrirtækjum er það ekki markmið sveitarfélagsins að græða peninga en fjárhagsleg sjálfbærni er afgerandi mikilvæg þannig að hægt sé að vera í alvöru uppbyggingu innviða. Því er jákvætt að sveitarfélagið geti sýnt fram á getu til að skila jákvæðri rekstrarniðurstöðu sem er nú 7,2% og hefur aldrei verið hærri.

Sá staður sem við höfum verið að ná hvað mestum árangri er hækkun EBITDA hagnaðar sem er í raun heildartekjur að frádregnum heildarkostnaði áður en tillit er tekið til afskrifta, fjármagnsliða s.s. vaxtagjalda og vaxtatekna. Það má sjá EBITDA sem leið til að sjá hvað grunnreksturinn er að búa til af rekstrarafgangi til að borga þann kostnað sem hlýst af lánum sveitarfélagsins og fjárfestingum sem fyrirhugaðar eru. Á síðustu árum hefur þessi staða verið þröng og EBITDA ekki dugað fyrir heildarafborgunum þeirra lána sem sveitarfélagið hefur tekið. Þessi staða lagaðist umtalstvert á árinu 2023 og heldur því áfram núna og EBITDA ársins 2024 voru tæpar 540 milljónir eða 18,4% og hefur aldrei verið hærri. Söguleg þróun EBITDA hlutfalls Húnabyggðar og þeirra sveitarfélaga sem nú mynda Húnabyggð má sjá á myndinni hér að neðan. Merki eldri sveitarfélaganna sýna hvenær sameiningarnar áttu sér stað.

Draumstaðan hvað varðar EBITDA er að hún dugi fyrir öllum fjármagnsliðum og einnig fjárfestingum. Það gæti verið erfitt að ná þeim stað ekki síst ef farið er í dýrar fjárfestingar, en nú er staðan allavega þannig að við erum ekki eins háð lántöku og áður til halda fjárfestingastiginu okkar háu. Eins og gefur að skilja lækkar það lántökuþörfina sem aftur lækkar kostnað vegna lántöku o.s.frv. og fyrrnefnt súrefni byrjar að streyma inn í kerfið okkar.

Það sem er ekki síst ánægjulegt við þennan mikla viðsnúning sem orðið hefur er að hann hefur ekki náðst með niðurskurði í rekstri eða framkvæmdastoppi í fjárfestingaverkefnum. Þvert á móti hafa fjárfestingar síðustu ára verið á pari við það sem hæðst hefur áður verið og því er framkvæmdastigið það sama milli ára og yfirstandandi kjörtímabil verður að öllum líkindum það stærsta hingað til hvað varðar fjárfestingar. Hér að neðan má sjá hvernig þróun fjárfestinga hefur verið í gegnum árin.

Eins og sést hafa fjárfestingar á þessu kjörtímabili verið um og yfir 300 milljónir árlega frá 2022. Aðeins árið 2021 hefur verið hærra en það er árið áður en sameininging Húnavatnshrepps og Blönduósbæjar átti sér stað og Húnabyggð varð til. Ljósbláa svæðið á bak við stöplana sýnir hvernig þessar fjárfestingar eru fjármagnaðar og hér má greinilega sjá að framkvæmdir á árunum 2019-2022 voru nær eingöngu fjármagnaðar með lántöku, en á árunum 2023 og 2024 hafa fjárfestingar verið fjármagnaðar með afkomu sveitarfélagsins og lánum. Það er eins og áður segir mun heilbrigðara að ná þessu jafnvægi með þeim hætti, en að vera eingöngu háð lántöku og hér hefur því náðst ákveðin sjálfbærni hvað þetta varðar.

Skuldahlutfall Húnabyggðar er nú 124,9% og skuldaviðmið samkvæmt reglugerð er 96,8% en það má mest vera 150%. Í ársreikningi Húnabyggðar 2023 var skuldahlutafallið 134,5% og skuldaviðmiðið 108,9%. Þetta hefur því lagast töluvert á síðustu tveimur árum af ástæðum sem raktar eru hér að ofan.

Veltufé frá rekstri sem er einn af lykilmælikvörðum sveitarfélaga og mikið horft til þegar fjárhagsleg geta þeirra er metin, hefur lagast mikið á síðust árum og er einnig nú sögulega hátt. Veltufé frá rekstri var á árinu 2024 um 373 milljónir og er nú 12,7% af rekstrartekjum en var 8,3% árið 2023, sjá þróun þessa mælikvarða hér að neðan.

Þessi mælikvarði segir mikið um lausafjárstöðu sveitarfélagsins og lausafjárstaðan hefur batnað verulega eins og sést en í byrjun kjörtímabilsins var sveitarfélagið í erfiðleikum með það að standa í skilum og þurfti umtalsverðan yfirdrátt, sem er dýr fjármögnun, til þess að standa í skilum. Allir yfirdrættir voru greiddir upp árið 2023 og því hefur þessi staða gjörbreyst.

Skuldarþekja er mælikvarði sem einnig er horft til en sá mælikvarði segir til um getu sveitarfélagsins til að borga allar þær skuldbindingar sem það hefur þ.e. vaxtakostnað, verðbætur og afborganir af höfuðstólum lána. Um langan tíma hefur þetta hlutfall verið minna en 1 sem er ekki góð staða og almennt er miðað við að þetta hlutfall þurfi að vera á bilinu 1,2-1,5. Sögulega þróun þessa mælikvarða má sjá hér að neðan.

Þetta er enn einn súrefnismælikvarðinn ef sú líking er notuð og sveitarfélagið er þá í raun að halda niður í sér andanum ef þetta hlutfall er fyrir neðan 1. Eins og sjá má hefur sveitarfélagið verið að halda niður í sér andanum í mörg undanfarin ár sem er eðli málsins samkvæmt erfitt í langan tíma.

En hvaða þættir eru það sem hafa áhrif á þann árangur sem er að nást? Það er eðlileg spurning og ekki skrítið að íbúar hugsi með sér að auknar álögur séu ástæða þess að sveitarfélagið sé að rétt úr kútnum. Það er vissulega þannig að þær gjaldskrárbreytingar sem gerðar hafa verið hjálpa sveitarfélaginu en breytingar sem hafa verið gerðar t.d. á gjaldskrám úrgangs- og fráveitumála eru vegna lögbundinna krafna um að þeir málaflokkar séu í jafnvægi. En árangurinn sem við erum að horfa á er alls ekki vegna þess að gjöld hafa verið hækkuð á íbúa, alls ekki, enda er það ekki þannig að Húnabyggð skeri sig úr hvað varðar önnur sveitarfélög hvað þetta varðar. Það má þvert á móti færa rök fyrir því að sumt sé hér ódýrara en í öðrum sveitarfélögum eins og t.d. leikskólagjöld, en vissulega eru fasteignagjöld hér hærri en í sumum stærri sveitarfélögum. Það verður þó að horfa í það að þau sveitarfélög fá miklar tekjur af lóðasölu sem ekki er tilfellið í Húnabyggð þar sem lóðir eru án endurgjalds eins og staðan er í dag og hafa alltaf verið. Þá er fasteignaverð einnig mun hærra í stærri sveitarfélögum og því ekki rétt að horfa eingöngu á fasteignagjöld sem mælikvarða á það hversu dýrt er að búa í mismunandi sveitarfélögum. Það er eðli málsins samkvæmt mun dýrara að borga af lánum eigna sem kosta á annað hundrað milljóna en af eignum sem kosta á bilinu 30-70 milljónir eins og er algengt verð á fasteignum í Húnabyggð. Þetta þarf að hafa í huga þegar þessu mál er rædd. En það eru ýmsir þættir sem spila saman þegar skoðað er af hverju við erum að ná bættum árangri og hér eru nokkur atriði sem skipta máli:

• Tekjur vaxa hraðar en kostnaður (ef þetta næst er það alltaf vænlegt til árangur).
• Sameiningarframlög Jöfnunarsjóðs (eru umtalsverð en lækka með hverju árinu sem líður og fara alveg út árið 2028).
• Lækkun verðbólgu og stýrivaxta (verðbólga hefur lækkað og stýrivextir líka þó þeir séu enn háir).
• Sala eigna (höfum reynt að minnka eignasafn sveitarfélagsins, en sögulega erum við ekki að selja meira en gert hefur verið og enn er mikið af eignum sem þarf að selja og eru dýrar í rekstri).
• Aðhald í rekstri (allir stjórnendur og starfsmenn hafa haft það að leiðarljósi að sýna aðhald án þess að það komi niður á þjónustu).
• Samlegðaráhrif sameininga (þetta getur tekið tíma þar sem mikill kostnaður fer í upphafi í að setja nýtt sveitarfélag saman og gera það skilvirkt).
• Hagræðingaverkefni og tiltektir (allskonar verkefni hafa verið unnið með það að markmiði að minnka kostnað og þar safnast þegar saman kemur).

Að mínu mati er einfaldasta leiðin til að útskýra þennan árangur sú að núverandi sveitarstjórn hefur tekið réttar ákvarðanir. Þetta er mögulega mikil einföldun, en það er samt þannig, að sameiningunum hafa fylgt mikið af álitamálum, verkefnum o.s.frv. sem hafa kostað mikla umræðu og ákvarðanatöku sem hefur áhrif á framtíð Húnabyggðar. Mörg þessara mála og verkefna hafa verið umdeild, en allar þær ákvarðanir sem teknar hafa verið, hafa verið teknar til þess að verja hagsmuni sveitarfélagsins og til að gera sveitarfélaginu kleift að ná vopnum sínum fjárhagslega. Það er mikilvægt að hafa í huga að sveitarfélagið er í lok dags ekkert annað en fólkið sem þar býr, sveitarfélagið er ekki eitthvað utanaðkomandi afl sem er hugsað til að gera íbúum lífið leitt. Ef sveitarfélaginu gengur illa þá eru töluverðar líkur á að íbúum gangi ekki sérlega vel heldur og því er sterk staða sveitarfélagsins mikilvæg þannig að það geti búið þannig um hnútana að íbúar fái bestu mögulegu þjónustu og aðstæður til að þróa sig og sína starfsemi áfram þeim og öllum öðrum til hagsbóta.

Á fundi mínum í vikunni með krökkum í 10. bekk spurði ég krakkana hvað Húnabyggð væri eiginlega að gera? Það komu allskonar svör, en ég held að flestum hafi þótt nóg um þegar ég sýndi þeim lista sem var alls ekki tæmandi um dæmi um verkefni og ábyrgð sveitarfélagsins:

• Grunnskóli og skóladagheimili
• Leikskóli
• Íþróttamiðstöð (sundlaug og íþróttahús)
• Þjónustumiðstöð (fráveita, vatnsveita, umsjón fasteigna, sláttur, snjómokstur, gatnagerð í þéttbýli, gangstéttar, almenningsgarðar, refa- og minkaveiði o.fl. o.fl.)
• Félagsþjónusta
• Félagsstarf aldraðra
• Félagsstarf ungmenna
• Málefni fatlaðra
• Bókasafn, skjalasafn og Heimilisiðnaðarsafnið
• Skrifstofa
• Slökkvilið
• Skipulagsmál (byggingarleyfi, lóðamál, aðalskipulag, deiliskipulag o.fl.)
• Viðburðir (Húnavaka, Prjónagleði, hátíðsdagar, aðventudagskrá o.fl.)
• Ferðamannastaðir (Þrístapar, Hrútey, Kálfshamarsvík o.fl.)
• Félagsheimili (félagsheimilið á Blönduósi, Húnaver, Dalsmynni, Skagabúð o.fl.)
• Fjallskil (girðingar, réttir, göngur o.fl.)
• Úrgangsmál

Ég sagði þeim líka að málaflokkurinn „Fræðslu- og uppeldismál“ kostar sveitarfélagið rúmlega einn milljarð á ári (rúmlega 1.000 milljónir) og við veltum tæpum þremur milljörðum á ári. Þetta vakti að minnsta kosti kennarana sem voru með til umhugsunar, en þessu fylgdi ekki að við sæjum eftir þessum fjármunum alls ekki. En þetta er ágætt að hafa í huga þegar verið er að ræða málin þ.e. að ábyrgð sveitarfélagsins er margslungin, málaflokkarnir margir og kostnaðurinn mikill og á köflum flókinn og ógegnsær.

Þessi fjárhagslegi viðsnúningur sem ég hef farið hér yfir hefur ekki verið sérlega auðvelt verkefni, þetta hefur tekið verulega á og margir starfsmenn lagt mikið á sig þannig að þessi árangur yrði að veruleika. Þessi fókus á fjármálin hefur einnig þýtt að aðrir þættir hafa beðið eða gengið hægar en ákjósanlegt hefði verið, en ég met það þannig að fjárhagsleg sjálfbærni sveitarfélagsins er forsenda þess að við getum gert hlutina vel, þetta súrefni eins og ég hef kallað það er lífsnauðsynlegt. Það eru auðvitað ennþá fullt af hlutum sem við eigum eftir ókláraða og ennþá er töluvert rými til bætingar í ýmsum málum en heilt yfir er ég mjög ánægður með þann árangur sem hefur náðst og við erum búin að sýna fram á að Húnabyggð hefur alla burði til að vera sterkt sveitarfélag sem getur sótt í sig veðrið og orðið enn stærra og öflugra.

Það fer vel á því í lokin að þakka starfsfólki Húnabyggðar sem halda þessum málaflokkum hér að ofan gangandi kærlega fyrir ótrúlega seiglu og vilja til að gera vel og veita öllum góða þjónustu en hugsa í leiðinni um leiðir til að horfa í hverja krónu. Það er ekki alltaf auðvelt hlutverk en tölurnar sýna að við erum á réttri leið og gott betur en það. Við erum að ná frábærum árangri og eigum að vera stolt af því. Þannig að ég segi að lokum til hamingju allir starfsmenn Húnabyggðar með frábæran árangur og frábæran ársreikning og sömuleiðis til hamingju allir íbúar Húnabyggðar, þetta er jú ársreikningurinn ykkar!

Með góðum kveðjum,

Pétur Arason

Sveitarstjóri Húnabyggðar